“Voor tweede keer iemand van hiv genezen”

Verschillende media berichtten enige tijd terug over een patiënt die als tweede persoon ter wereld zou zijn genezen van hiv. Omdat deze man naast hiv ook leukemie (bloedkanker) kreeg, onderging hij een stamceltransplantatie. Deze stamcellen waren ongevoelig voor hiv. Daardoor is hij nu al 2,5 jaar hiv-vrij. Waarom stamceltransplantatie patiënten met hiv mogelijk kan genezen maar slechts zeer zelden toepasbaar is, leggen we hieronder uit.

Een review door: Annemarie Post, gepromoveerd biomedisch onderzoeker, Radboud Universiteit Nijmegen
Link naar nieuwsbericht: klik hier
Link naar originele bron: klik hier

Wat is er op te maken uit de titel?

Verschillende media benoemen dat er een tweede patiënt is die zou zijn genezen van hiv. Dat is heel bijzonder omdat hiv vooralsnog werd gezien als een ongeneeslijke ziekte. De kop van de Volkskrant meldt dat de genezing kwam door “transplantatie van immuuncellen”. Het Nieuwsblad (België) noemt de behandeling “het medische equivalent van tweemaal de lotto winnen”.
Om wat voor soort behandeling gaat het precies? En wordt dit nu een gebruikelijke behandeling voor patiënten met hiv?

Waar komt dit nieuwsbericht vandaan?

Hiv is een virus dat afweercellen in je lichaam binnendringt. In de cel vermenigvuldigt het virus zich. Nieuwe virusdeeltjes verlaten vervolgens de cel om nieuwe afweercellen te infecteren. Om een cel binnen te dringen gebruikt hiv verschillende ‘herkenningspunten’ op de afweercellen, waaronder het zogenoemde ‘CCR5’.
Afweercellen die geïnfecteerd zijn met hiv gaan stuk. Daardoor vermindert hiv je afweer en krijgen patiënten met hiv last van ernstige infecties. Om deze ernstige infecties te voorkomen, moeten patiënten met hiv levenslang hiv-remmers slikken. Dit zorgt ervoor dat het virus onder controle gehouden wordt; het kan geen nieuwe cellen meer binnendringen en zich ook niet meer door het lichaam verspreiden. Maar als patiënten stoppen met hiv-remmers, komt het virus weer terug. Hiv-remmers kunnen hiv dus niet genezen. Toch zijn er nu twee gevallen beschreven van patiënten die wel zouden zijn genezen. Hoe zit dat?

In beide gevallen ging het om een hiv-patiënt die ook leukemie (bloedkanker) kreeg. Bij leukemie gaat er iets mis in de vorming van bloedcellen, waardoor deze niet meer hun werk kunnen doen. Alle verschillende soorten bloedcellen (bijv. rode bloedcellen en afweercellen) worden gevormd vanuit stamcellen. Stamcellen zijn een soort speciale ‘oercellen’ waaruit veel verschillende cellen gevormd kunnen worden.
Bij ernstige vormen van leukemie kunnen patiënten een stamceltransplantatie ondergaan. In dat geval worden eerst alle eigen stamcellen vernietigd met chemotherapie of bestraling. Daarna ontvangt de patiënt gezonde stamcellen van een donor. Net als bij een bloedtransfusie en orgaantransplantatie moeten deze donor-stamcellen zoveel mogelijk lijken op die van de patiënt.
In het geval van de twee hiv-patiënten met leukemie is gezocht naar een donor met niet-werkend CCR5. Ongeveer 1% van de mensen heeft een ‘foutje’ in CCR5 waardoor dit herkenningspunt bij hen niet werkt. Dit kan weinig kwaad, maar zorgt er wel voor dat hiv hun afweercellen niet kan binnendringen. Na de stamceltransplantatie genazen de hiv-patiënten van leukemie én hiv. Dit laatste kwam dus doordat hun donor-stamcellen met niet-werkend CCR5 ervoor zorgen dat ook al hun nieuw gevormde bloedcellen (en dus ook afweercellen) nu ook geen werkend CCR5 meer hebben. Zo kan hiv geen nieuwe cellen meer infecteren.

Is dit echt iets nieuws?

In 2009 werd bekend dat de eerste patiënt op deze manier zou zijn genezen van hiv. Sindsdien werd geprobeerd deze behandeling opnieuw uit te voeren. Maar omdat deze behandeling alleen mogelijk is voor hiv-patiënten die ook leukemie hebben, waren er weinig proefpersonen beschikbaar.
Pas in 2019 kwam het bericht dat een tweede patiënt genezen zou zijn van hiv. Hij was toen 1,5 jaar hiv-vrij. Aanleiding voor de recente nieuwsberichten is een publicatie in een wetenschappelijk tijdschrift die laat zien dat deze man, ook 2,5 jaar nadat hij is gestopt met hiv-remmers, nog steeds hiv-vrij is. Onderzoekers zijn erg blij met deze tweede genezing, omdat het laat zien dat de eerste keer geen toeval was.

Wat kunnen we hier nu concreet mee?

Onderzoekers hebben aangetoond dat een tweede patiënt met hiv genezen is. Dit kwam door een stamceltransplantatie, die de man onderging voor een ernstige vorm van leukemie. Ook al zijn onderzoekers erg blij met deze ontwikkeling, dit betekent niet dat dit een standaard behandeling voor hiv gaat worden. Een stamceltransplantatie is namelijk een risicovolle behandeling en wordt daarom niet zomaar toegepast. Wel zijn de twee succesvolle behandelingen een aanknopingspunt voor verder onderzoek. Nu onderzoekers weten hoe hiv genezen kan worden, kunnen ze verder werken aan behandelmethodes die voor alle hiv-patiënten mogelijk zijn. Het is zeer waarschijnlijk dat CCR5 hierbij een belangrijke rol gaat spelen. Voor patiënten met hiv verandert door dit nieuws op dit moment echter niets aan de gebruikelijke behandeling.