“Ernstige obesitas bij kinderen heeft vaak medische oorzaak: ‘Ik ben blij dat het niet aan mij ligt'”

Algemeen Dagblad schreef onlangs dat ernstige obesitas bij kinderen vaak een medische oorzaak heeft. Het bericht komt voort uit onderzoek door het Erasmus MC en Amsterdam UMC dat onlangs werd gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift.

Een review door: Jasmijn Kerklaan, arts-onderzoeker kindergeneeskunde, Amsterdam UMC
Link naar nieuwsbericht: klik hier
Link naar originele bron: klik hier

Wat is er op te maken uit de titel?

De titel van het nieuwsbericht in Algemeen Dagblad suggereert dat ernstige obesitas bij kinderen ‘vaak’ een medische oorzaak heeft. Maar wat is vaak?
Uit de inleiding van het nieuwsbericht blijkt dat onderzoekers bij één op de vijf kinderen met ernstige obesitas een medische oorzaak hebben gevonden. Hier wordt aan toegevoegd dat de oorzaak “dus niet een ongezonde leefstijl” is. Dit roept diverse vragen op, want geldt dit voor alle kinderen met obesitas in Nederland? En betekent dit dat het bij vier van de vijf kinderen wél aan de leefstijl ligt? Wat zijn die medische oorzaken waar over gesproken wordt? En verandert dit iets aan de behandeling van kinderen met obesitas?

Waar komt dit nieuwsbericht vandaan?

Overgewicht is wereldwijd een toenemend probleem onder zowel volwassenen als kinderen. In 2019 was ruim 13% van de Nederlandse kinderen tussen de 4 en 17 jaar oud te zwaar. Bij 2% van de kinderen was sprake van ernstig overgewicht. Kinderen met ernstig overgewicht hebben vaker lichamelijke en psychische klachten dan leeftijdsgenootjes met een gezond gewicht. Zie ook een eerder review van Dokter Media over de gevolgen van overgewicht bij kinderen.
Ernstig overgewicht wordt ook wel obesitas genoemd. Of iemand overgewicht, obesitas of zelfs ernstige obesitas heeft, wordt bepaald op basis van de Body Mass Index (BMI). De BMI wordt berekend op basis van lengte, gewicht en bij kinderen ook leeftijd. Bij volwassenen geldt een BMI van hoger dan 25 als overgewicht, hoger dan 30 als obesitas en hoger dan 35 als ernstige obesitas. Voor kinderen zijn deze waarden anders en ze verschillen per leeftijdsgroep. Overgewicht is altijd een gevolg van een onevenwichtige caloriebalans. Dat volgt regelmatig uit een ongezonde leefstijl – te veel eten en te weinig bewegen – maar zijn er ook andere oorzaken, bijvoorbeeld een ziekte of een bijwerking van medicatie.

Aanleiding voor het nieuwsbericht is een onderzoek naar de oorzaken van ernstige obesitas bij kinderen dat begin vorige maand werd gepubliceerd. Voor het onderzoek zijn 282 kinderen met ernstige obesitas onderzocht. Deze kinderen waren tussen de 7 en 14 jaar, met een gemiddelde leeftijd van 11 jaar. De kinderen waren allemaal verwezen naar een gespecialiseerd centrum voor kinderen met obesitas. Door middel van vragenlijsten, lichamelijk onderzoek en bloedonderzoek werd gezocht naar mogelijke oorzaken van het overgewicht, zoals problemen met hormonen, genetische afwijkingen, hersenafwijkingen of medicatiegebruik. Bij sommige kinderen werd nog ander onderzoek verricht zoals röntgenfoto’s of uitgebreider genetisch onderzoek.
Bij 54 van de 282 onderzochte kinderen (19%) werd een onderliggende medische oorzaak gevonden voor hun ernstige obesitas waarvan bij 37 kinderen een genetische oorzaak en bij 8 een oorzaak in de hersenen (bijvoorbeeld na bestraling). Bij 9 kinderen speelde medicatiegebruik een rol. Bij 81% van de onderzochte kinderen werd geen onderliggende medische oorzaak gevonden.
Op basis van deze resultaten concluderen de onderzoekers dat er diverse onderliggende medische aandoeningen gevonden kunnen worden als kinderen met ernstige obesitas op een systematische manier onderzocht worden. Zij pleiten er dan ook voor om meer kinderen met ernstige obesitas op deze manier te onderzoeken.

Is dit echt iets nieuws?

Algemeen Dagblad schrijft dat er bij kinderen met ernstige obesitas “vaak” een medisch onderliggende oorzaak wordt gevonden. Hier wordt aan toegevoegd dat het dús niet ligt aan een ongezonde leefstijl, waarbij wordt benadrukt dat het percentage kinderen met een medische verklaring voor het overgewicht dat in dit onderzoek werd gevonden bovendien een stuk hoger ligt dan de 5% die in eerdere medische literatuur is beschreven.

Hier zijn een aantal belangrijke kanttekeningen bij te maken. De onderzochte groep kinderen is namelijk niet representatief voor alle kinderen met overgewicht in Nederland. Representatief betekent dat een onderzochte groep een goede afspiegeling is van het gemiddelde in een populatie. In dit geval dus van het gemiddelde kind met ernstig overgewicht in Nederland. Als de groep representatief is, dan zijn de onderzoeksresultaten beter te vertalen naar de algemene populatie. Dat was in dit onderzoek niet het geval: de onderzochte kinderen hadden namelijk al een hogere vooraf-kans op een onderliggende medische aandoening. Ze hadden al verschillende diëten en (leefstijl)behandelingen gehad zonder (voldoende) effect en waren verwezen naar een gespecialiseerde kliniek vanwege een vermoeden op een onderliggende medische oorzaak. Dat maakt de conclusies van de onderzoekers niet zomaar van toepassing op alle kinderen met overgewicht, zoals wel uit het nieuwsbericht doorklinkt.
Nog een andere kanttekening is dat er niet onderzocht is of de kinderen daadwerkelijk te zwaar werden dóór het medisch onderliggende probleem, of dat deze kinderen al obesitas hadden en er daarnaast een ziekte of andere onderliggende oorzaak werd gevonden. De opzet van het onderzoek was niet geschikt om een zogenoemd oorzaak-gevolg verband aan te kunnen tonen.

De Nederlandse richtlijnen voor huisartsen, kinder- of jeugdartsen over obesitas geven overigens duidelijk aan welke kinderen verwezen zouden moeten worden voor aanvullend onderzoek naar een mogelijke onderliggende aandoening. De uitkomsten van het onderzoek zijn in lijn met de richtlijnen zoals die nu al worden toegepast.

Wat kunnen we hier nu concreet mee?

Het onderzoek heeft laten zien dat een systematische beoordeling van kinderen met ernstige obesitas verschillende onderliggende medische oorzaken aan het licht kan brengen. Een aantal nuances zijn daarbij belangrijk. Het onderzoek is gedaan bij een selecte groep kinderen, die niet representatief is voor het gemiddelde kind met overgewicht. Dat er bij 19% van de onderzochte kinderen een onderliggende oorzaak gevonden wordt is daarom niet zo “vaak” als de titel van het nieuwsbericht doet vermoeden. Verder is er geen oorzaak-gevolg relatie aangetoond en is het onduidelijk of een eventuele behandeling van de gevonden onderliggende oorzaken effect heeft op het overgewicht.
De bevindingen van het onderzoek kunnen wel helpen om patiënten met zo’n onderliggende medische oorzaak een gerichte behandeling ‘op maat’ te geven en kunnen bovendien helpen om stigma’s rondom overgewicht bij kinderen te bestrijden. De wetenschap dat er een verklaring is voor het moeizame afvallen kan voor zowel ouders als kinderen en hun omgeving een grote hulp zijn. Men moet er echter voor waken dat er niet te snel gedacht wordt ‘er zal wel iets onderliggend zijn’. Overgewicht bij kinderen is namelijk in de meeste gevallen nog steeds het gevolg van te veel (ongezond) eten in combinatie met te weinig beweging en aandacht voor een gezonde leefstijl blijft daarom onverminderd op zijn plaats.