Berichten van Dokter Media

Dokter Media brengt nuance en duiding bij medisch nieuws.

“Nachtwerk breekt zorgverleners op: vaker griepklachten, vooral door slechte slaap”*

06 november 2020

*Dit is het winnende review van de Dokter Media Onderwijsopdracht voor geneeskundestudenten van UvA/AMC Amsterdam

RTL Nieuws schreef enige tijd terug dat mensen die ’s nachts werken waarschijnlijk vaker grieperig of verkouden zijn dan mensen die alleen overdag werken, en dat dit vooral komt door slechte slaap. Is er reden tot paniek of kunnen nachtwerkers gewoon aan het werk blijven?

Een review door: Abel Keijzer, student geneeskunde UvA/AMC Amsterdam
Link naar nieuwsbericht: klik hier
Link naar originele bron: klik hier


Wat suggereert de kop?

De kop wekt de suggestie dat slechte slaap onder nachtwerkers de kans op griepklachten verhoogt; volgens de inleiding van het bericht zouden nachtwerkers “zelfs 20 procent vaker last hebben van griepklachten”. Dit verschil lijkt fors, maar is het verschil echt zo groot? Moeten nachtwerkers zich zorgen maken?

Waar komt dit nieuwsbericht vandaan?

Het bericht van RTL Nieuws is gebaseerd op een onderzoek van gezondheidswetenschapper Bette Loef. Doel van haar onderzoek was om te bepalen of zorgmedewerkers die nachtdiensten werken (‘nachtwerkers’) vatbaarder zijn voor luchtweginfecties dan zorgmedewerkers die geen nachtdiensten werken. Zij en haar onderzoeksteam hebben van september 2016 tot juni 2017 onderzoek gedaan onder 589 zorgmedewerkers waarvan er 501 met enige regelmaat (avond- of) nachtdiensten werkten, 88 deelnemers werkten alleen overdag. Gedurende die periode moesten de deelnemers dagelijks met een mobiele applicatie bijhouden hoeveel griep- en/of luchtwegklachten (namelijk hoesten, keelpijn, benauwdheid, snotneus, koorts, malaise, heesheid en het ophoesten van slijm) zij hadden. Een klachtenepisode startte als er twee symptomen op één dag of één symptoom op twee achtereenvolgende dagen werden gerapporteerd. Een klachtenepisode eindigde als er op twee achtereenvolgende dagen géén klachten meer werden gerapporteerd.
Op basis van hun onderzoeksresultaten concludeerden de onderzoekers dat het draaien van nachtdiensten onder zorgmedewerkers verband houdt met ”het vaker voorkomen van episodes met griep- of luchtwegklachten” ten opzichte van zorgmedewerkers die geen nachtdiensten werken.

Deze conclusie van de onderzoekers is niet helemaal goed overgenomen in het nieuwsbericht van RTL Nieuws:

  • Ten eerste stelt het nieuwsbericht dat vooral slechte slaap zou leiden tot meer griepverschijnselen, terwijl de rol van slechte slaap in het onderzoek niet duidelijk naar voren komt. Bovendien wordt hiermee gesuggereerd dat er sprake is van een oorzaak-gevolgrelatie, terwijl het de vraag is of een oorzakelijk verband op basis van het onderzoek vastgesteld kan worden. Dat er een verband is tussen het werken van nachtdiensten en de kans op het krijgen van een luchtweginfectie betekent niet dat het een ook veróórzaakt wordt door het ander.
  • Daarnaast is het belangrijk om meer toelichting te geven bij de stelling dat nachtwerkers “20 procent meer griepverschijnselen” zouden hebben dan niet-nachtwerkers. RTL Nieuws wekt door dit hoge percentage te noemen de indruk dat nachtwerkers veel vaker griepklachten hebben dan niet-nachtwerkers, maar het verschil is in absolute zin niet heel groot. Uit het onderzoek van Loef bleek dat nachtwerkers gemiddeld 3,4 en niet-nachtwerkers 2,7 klachtenepisoden hadden. Dat betekent relatief gezien inderdaad een “toename van 20%”. Het absolute verschil is echter slechts 0,7, dus minder dan één episode per jaar. Hierbij is het ook belangrijk te bedenken dat de definitie van klachtenepisode zodanig gekozen is dat als iemand slechts één dag keelpijn en een snotneus heeft telt als klachtenepisode waarbij maar de vraag is of iemand dit daadwerkelijk al ziekzijn zou ervaren.
  • Verder maken de onderzoekers enkele kanttekeningen die in het nieuwsbericht niet worden genoemd. Zo hebben de onderzoekers geen rekening gehouden met blootstellingen aan mogelijke factoren waarvan al bekend is dat deze een rol spelen in het krijgen van griep- of luchtwegklachten. Mensen met jonge kinderen kunnen bijvoorbeeld een hoger risico hebben op griep- en/of luchtwegklachten en hier is in het onderzoek niet voor gecorrigeerd. Bovendien is niet bijgehouden hoeveel de deelnemers zijn blootgesteld aan (geïnfecteerde) patiënten in het ziekenhuis.
  • Tot slot moet nogmaals benadrukt worden dat de deelnemers dus zelf klachten invulden in een app, maar dat niet bekend is of ze ook echt griep of een andere infectie hadden.

In het nieuwsbericht staat dat het “zeker in de coronacrisis belangrijk is” om nachtwerkers goed te beschermen. Hoewel deze oproep misschien een goede intentie heeft, is het belangrijk om te melden dat het onderzoek vóór de corona-uitbraak is uitgevoerd. Het is dus – in ieder geval op basis van dit onderzoek – niet duidelijk of nachtwerkers óók een verhoogd risico hebben om besmet te raken met het coronavirus.

Is dit echt iets nieuws?

Er zijn al meerdere onderzoeken gedaan naar het verband tussen nachtwerk en infectieziekten (bijvoorbeeld deze, deze, en deze), waarbij het werken in nachtdiensten een negatief effect leek te hebben op de gezondheid.
Het onderzoek van Loef is overigens ook niet geheel nieuw, want het werd gepubliceerd in november 2018. Vermoedelijk heeft de huidige aandacht voor het onderzoek te maken met de promotie van de onderzoekster. Desondanks levert haar onderzoek een bijdrage aan betere arbeidsvoorwaarden voor nachtwerkers. Zo heeft de Nederlandse Vakbond voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) halverwege dit jaar de richtlijn ‘Nachtwerk en gezondheid’ uitgebracht. Deze richtlijn biedt bedrijfsartsen onder andere preventieve adviezen, zowel op organisatorisch als op individueel niveau, om negatieve effecten van nachtwerk te verminderen of te voorkomen. Bette Loef is een van de auteurs van deze richtlijn.

Wat kunnen we hier nu concreet mee?

De boodschap van het nieuwsbericht komt niet helemaal overeen met de conclusie die de onderzoekers hebben getrokken. Er is bijvoorbeeld geen oorzaak-gevolgrelatie aangetoond, de rol van slaap is in het onderzoek niet duidelijk aan bod gekomen, in het nieuwsbericht worden verschillende beperkingen van het onderzoek niet genoemd en het nieuwsbericht wekt door grote percentages te noemen de indruk dat nachtwerkers veel meer risico hebben op griepklachten dan daadwerkelijk het geval is.
Toch zal er in toenemende mate aandacht zijn voor de negatieve gezondheidseffecten van nachtwerken en voor de ontwikkeling van betere arbeidsvoorwaarden en preventieve maatregelen om nachtwerkers daartegen te beschermen.

Nieuwsbrief

Over Dokter Media

Dokter Media is een platform ter nuancering en duiding van medisch nieuws.

Dokter Media is een initiatief van artsen Tijs Stehmann en Lester du Perron.

Betrouwbare website

Onze website is gecertificeerd door Health On the Net, dat staat voor betrouwbare informatie over gezondheid.