Berichten van Dokter Media

Dokter Media brengt nuance en duiding bij medisch nieuws.

dr. Media: Tumoren laten oplichten tijdens de behandeling

17 maart 2021

Onze rubriek dr. Media geeft promovendi een podium waar zij hun promotieonderzoek met een breed, ook niet-medisch publiek kunnen delen. De naam dr. Media (“doctor Media”) komt van de titel doctor – afgekort dr. – die een onderzoeker behaalt na een succesvolle promotie.
Dit promotie-review is geschreven door dr. F.J. Voskuil, arts-onderzoeker Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie, UMC Groningen. Zijn volledige proefschrift is te lezen via het digitale archief van de Rijksuniversiteit Groningen.

Op woensdag 17 maart 2021 promoveerde Floris Voskuil aan de Rijksuniversiteit Groningen op onderzoek naar fluorescentie beeldvorming. Dit is een techniek waardoor kankercellen ‘oplichten’ om zo beter herkend te worden tijdens een kijkonderzoek of operatie. In dit promotie-review worden de belangrijkste bevindingen van het onderzoek beschreven, gevolgd door de nog te nemen stappen voordat deze techniek in de dagelijkse praktijk kan worden toegepast.


Wat was de aanleiding voor het onderzoek?

Het is vaak lastig om kankerweefsel van gezond weefsel te onderscheiden tijdens een operatie. Momenteel gebeurt dat met het blote oog en door informatie te gebruiken van scans (bijv. een CT-scan) die gemaakt zijn voorafgaand aan de operatie. Het goed onderscheiden van kankerweefsel en gezond weefsel is belangrijk: als er te veel gezond weefsel wordt weggehaald kan er onnodig schade optreden, en als er te weinig kankerweefsel wordt weggehaald kan de kanker weer teruggroeien. Fluorescentie beeldvorming is een speciale techniek die kankercellen zichtbaar kan maken door ze te laten ‘fluoresceren’: ze gaan licht geven. Door kankerweefsel te laten fluoresceren, zou de arts tijdens de ingreep beter kunnen bepalen welk weefsel juist wel óf juist niet verwijderd dient te worden.

Kankerweefsel tijdens een operatie in gewoon licht (boven) en met fluorescentie (onder)

Fluorescentie beeldvorming om de arts te ondersteunen tijdens kijkonderzoeken of operaties is relatief nieuw. In 2011 werd dit voor het eerst beschreven door onderzoekers uit Groningen onder leiding van professor van Dam (zie nieuwsbericht hier). Zij lieten zien dat uitzaaiingen van eierstokkanker zichtbaar gemaakt kunnen worden met fluorescent licht. Het is echter nog onduidelijk welke methode van fluorescentie beeldvorming het beste werkt voor welk type kanker. Bovendien is nog niet genoeg bekend welke fluorescente stof en in welke dosering, het beste presteert in een bepaald type kanker.

Hoe is het onderzoek uitgevoerd?

In dit promotieonderzoek zijn meerdere soorten fluorescerende speurstoffen onderzocht om te bepalen of deze stoffen kankerweefsel van gezond weefsel kunnen onderscheiden.

Allereerst is er gekeken naar het stofje EMI-137, dat de potentie heeft kankercellen te laten oplichten in zowel de slokdarm als de dikke darm. Deze stof is voor het eerst in 2015 getest in patiënten met een voorstadium van dikkedarmkanker door onderzoekers uit Leiden (zie hier het volledige wetenschappelijke artikel). In dit proefschrift is nu onderzocht of deze stof ook werkt in patiënten met een voorstadium van slokdarmkanker, door te kijken of ook dit weefsel fluoresceert tijdens een kijkonderzoek. Het doel was om zo de aandoening op te sporen nog voordat deze zich ontwikkelt tot kanker. Daarnaast is gekeken of in patiënten met een voorstadium van dikkedarmkanker de fluorescente speurstof kort voorafgaand aan het kijkonderzoek kan worden toegediend. Uit het onderzoek uit Leiden is bekend dat een voorstadium van dikkedarmkanker oplicht wanneer de fluorescente stof 3 uur van tevoren wordt toegediend. Indien deze periode tussen toediening en ingreep kan worden verkort, hoeven patiënten minder lang voorafgaand aan een ingreep naar het ziekenhuis te komen.

Daarnaast zijn de fluorescente stoffen cetuximab-800CW en ONM-100 onderzocht met als doel te onderzoeken of deze stoffen kunnen helpen te bepalen of er genoeg kankerweefsel is verwijderd tijdens een operatie. Van cetuximab-800CW was al bekend dat deze stof in staat was kankerweefsel op te laten lichten. Wij onderzochten of deze stof ook in veel lagere dosering bruikbaar is voor het laten oplichten van kankerweefsel tijdens een operatie. Een lagere dosering zou namelijk veiliger én goedkoper kunnen zijn. Daarnaast is onderzocht of met deze stof ook al tijdens de operatie kan worden bepaald of er voldoende kankerweefsel verwijderd is.

Als laatste is een geheel nieuwe fluorescente stof (ONM-100 genaamd) onderzocht. Deze stof laat kankerweefsel oplichten doordat kankercellen iets zuurder zijn dan normale cellen. Kankercellen hebben namelijk een ander metabolisme (de voedingsmotor van cellen), waarbij zure afvalproducten vrijkomen. Het voordeel hiervan is dat dit voor bijna elk type kanker geldt. Daarom zou deze stof in theorie kunnen werken bij meerdere soorten kanker.

Wat zijn de resultaten?

We vonden dat de stof EMI-137 voorstadia van zowel slokdarmkanker als dikkedarmkanker laat oplichten. Hierdoor is het kankerweefsel voor de arts makkelijker te herkennen tijdens een kijkonderzoek. Ook toonden we voor het eerst aan dat EMI-137 voorstadia van slokdarmkanker niet alleen licht kan laten geven als de stof via het bloed wordt toegediend, maar ook als ze direct op de verdachte plek wordt ‘gesprayd’. Dit is makkelijker voor de arts en comfortabeler voor de patiënt. Helaas was de stof niet in staat nog onbekende plekken met zo’n voorstadium te vinden. Hoewel de stof dus het werk van de arts vergemakkelijkte, werkte de stof in de onderzochte dosering niet beter dan het blote oog van de arts of de scan (zie hier het volledige wetenschappelijke artikel).

In het onderzoek waarin we voorstadia van dikkedarmkanker onderzochten, hebben we aangetoond dat de fluorescente stof één uur voorafgaand aan het kijkonderzoek kan worden toegediend. Dit betekent dat een patiënt één in plaats van drie uur van tevoren naar het ziekenhuis kan komen.

In een onderzoek waarin patiënten met hoofd-halskanker werden onderzocht met de fluorescerende stof cetuximab-800CW, lieten we zien dat ook een lage dosering van deze stof het kankerweefsel tijdens de operatie kan laten oplichten (zie hier het volledige wetenschappelijke artikel). Dat zou veiliger én goedkoper kunnen zijn. In 4 van de 15 onderzochte patiënten lieten we namelijk direct na de operatie zien dat het kankerweefsel niet volledig was verwijderd. Doordat deze informatie door de fluorescentie beeldvorming binnen een paar minuten beschikbaar is, kan de chirurg in de toekomst direct meer kankerweefsel weghalen. Momenteel kan dit nog niet, omdat het een aantal dagen duurt voordat de chirurg de uitslag van het weefsel krijgt.

In het onderzoek naar de nieuwe fluorescente stof (ONM-100) die oplicht in de zuurdere kankercellen is aangetoond dat deze stof goed werkt en veilig is. Er is in dertig patiënten met hoofd-halskanker, dikkedarmkanker, slokdarmkanker of borstkanker aangetoond dat het kankerweefsel tijdens de operatie oplicht en duidelijk te onderscheiden is van het omliggende gezonde weefsel (zie hier een nieuwsbericht van het UMCG en hier het volledige wetenschappelijke artikel).

Wat betekent dit voor de dagelijkse praktijk?

Met de onderzoeken in dit proefschrift is aangetoond dat het met behulp van fluorescentie beeldvorming mogelijk is kankerweefsel te laten oplichten. Hiermee kan kanker, of een voorstadium hiervan, beter herkend worden tijdens een kijkonderzoek of operatie. Zo valt te denken aan het toepassen van fluorescentie beeldvorming tijdens een screening voor dikkedarmkanker, waarbij het soms lastig is om te bepalen of een gevonden afwijking (een voorstadium van) kanker betreft. Daarnaast kan al tijdens een operatie worden gekeken of het kankerweefsel volledig is weggehaald. Doordat deze informatie vrijwel direct beschikbaar is, kan er meteen gehandeld worden en zouden wellicht eventuele vervolgoperaties of andere nabehandelingen voorkomen kunnen worden.

Hoe gaat het nu verder?

Ondanks de interessante resultaten die zijn gevonden in dit proefschrift, is het momenteel nog niet mogelijk om fluorescentie beeldvorming toe te passen in de dagelijkse praktijk. Op grote schaal (bijvoorbeeld in veel meer patiënten en verschillende ziekenhuizen met verschillende artsen) is het nog onvoldoende bewezen of de techniek daadwerkelijk een toegevoegde waarde heeft. Momenteel kunnen deze fluorescente stoffen daarom alleen bij deelnemers aan een wetenschappelijk onderzoek worden gebruikt. De volgende stap om deze techniek uiteindelijk ‘standaard’ toe te passen, is het starten van grotere vervolgonderzoeken. Nu er is aangetoond dat de stoffen kankerweefsel kunnen laten oplichten, moet worden bewezen dat de arts hier ook daadwerkelijk beter door gaat opereren en patiënten betere uitkomsten hebben. De resultaten van operaties waarbij fluorescentie beeldvorming is gebruikt moeten hiervoor worden vergeleken met resultaten van operaties waarbij geen fluorescentie beeldvorming is gebruikt. Op dit moment worden dergelijke onderzoeken uitgevoerd. Uit deze en andere vervolgonderzoeken moet blijken of er met gebruik van fluorescentie beeldvorming inderdaad betere resultaten worden bereikt dan momenteel het geval is.

Doe jij ook promotieonderzoek en wil je jouw resultaten tijdig en genuanceerd delen met een breed publiek? Neem dan contact met ons op!

Nieuwsbrief

Over Dokter Media

Dokter Media is een platform ter nuancering en duiding van medisch nieuws.

Dokter Media is een initiatief van artsen Tijs Stehmann en Lester du Perron.

Betrouwbare website

Onze website is gecertificeerd door Health On the Net, dat staat voor betrouwbare informatie over gezondheid.